Việt Nam đã ban hành quy tắc xuất xứ chi tiết để hàng hóa xuất khẩu từ Việt Nam được coi là “Sản xuất tại Việt Nam”. Các quy tắc này bao gồm Nghị Định 31/2018 và các quy định hướng dẫn thực thi. Ngoài ra, nhiều hiệp định thương mại quốc tế mà Việt Nam tham gia cũng có quy tắc xuất xứ riêng (ví dụ ATIGA).

Mặt khác, Việt Nam chưa có quy định rõ ràng trong việc xác định một sản phẩm bán tại thị trường Việt Nam có được coi là “sản xuất tại Việt Nam” hay không (Tiêu chí về Sản xuất tại Việt Nam). Theo Điều 2(d) và Điều 3(c) của Hiệp định Quy tắc xuất xứ của WTO, các thành viên WTO phải đảm bảo rằng quy tắc xuất xứ mà họ áp dụng cho hàng nhập khẩu và xuất khẩu không nghiêm ngặt hơn quy tắc xuất xứ mà họ áp dụng để xác định hàng hóa có phải là hàng nội địa hay không và sẽ không phân biệt đối xử giữa các thành viên khác, bất kể sự liên kết của các nhà sản xuất hàng hóa liên quan. Điều này có nghĩa là quy tắc xuất xứ áp dụng cho sản phẩm được sản xuất, kinh doanh tại Việt Nam (tức là Tiêu chí Sản xuất tại Việt Nam) như sản phẩm của Dự án có thể:

·         tương đương với các quy định áp dụng đối với hàng hóa xuất khẩu và nhập khẩu; hoặc

·         chặt chẽ hơn so với những quy định áp dụng cho xuất nhập khẩu. Hiện chưa có quy tắc xuất xứ nào áp dụng trực tiếp cho sản phẩm sản xuất tại Việt Nam và chặt chẽ hơn quy tắc áp dụng cho các sản phẩm nhập khẩu.

Nói cách khác, các sản phẩm được sản xuất và kinh doanh tại Việt Nam luôn phải tuân thủ các quy tắc xuất xứ tương đương hoặc chặt chẽ hơn so với các sản phẩm nhập khẩu.

Năm 2019, Bộ Công Thương (BCT) đã ban hành dự thảo thông tư về Tiêu chí về Sản xuất tại Việt Nam. Tuy nhiên, theo phản ánh của một tờ báo, vì nhiều lý do khác nhau, dự thảo chưa được thông qua. Vào tháng 9 năm 2023, một ủy ban của Quốc hội đã yêu cầu Chính phủ hoàn tất việc ban hành Tiêu chí về Sản xuất tại Việt Nam với mục tiêu giảm thiểu tác động đến các công ty trong nước.

Do chưa có Tiêu chí về Sản xuất tại Việt Nam rõ ràng, Nghị Định 43/2017 về ghi nhãn hàng hóa quy định:

 “Mỗi tổ chức sản xuất…hàng hóa tự xác định và ghi chép về xuất xứ hàng hóa của mình để đảm bảo tính trung thực, chính xác và tuân thủ (1) các quy định của pháp luật về xuất xứ hàng hóa…sản xuất tại Việt Nam hoặc (2) các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên”

Phân tích kỹ thuật về quy định này cho thấy một công ty Việt Nam có thể sử dụng quy tắc xuất xứ trong điều ước quốc tế của Việt Nam để xác định xuất xứ sản phẩm của mình đối với hàng hóa bán tại thị trường Việt Nam. Như vậy, có vẻ cách giải thích này không phải là ý định của cơ quan có thẩm quyền.

Bài viết này được thực hiện bởi Nguyễn Quang Vũ.