Vào ngày 22/6/2023, Quốc Hội đã thông qua Luật Giao Dịch Điện Tử mới, có hiệu lực từ ngày 1/7/2024 (Luật GDĐT 2023). Luật GDĐT 2023 đưa ra những thay đổi đáng kể liên quan đến việc sử dụng chữ ký điện tử của các cá nhân như sau:

1. Hạn chế quyền tạo lập và sử dụng chữ ký điện tử của cá nhân

Luật GDĐT 2023 phân loại chữ ký điện tử thành ba loại như sau, trong đó không có loại nào bao gồm chữ ký điện tử do cá nhân tự tạo lập:

• chữ ký điện tử chuyên dùng là chữ ký điện tử do các cơ quan, tổ chức tạo lập và sử dụng riêng cho hoạt động của cơ quan, tổ chức đó phù hợp với chức năng, nhiệm vụ;

• chữ ký số công cộng là chữ ký số được sử dụng trong hoạt động công cộng và được bảo đảm bởi chứng thư chữ ký số công cộng được cấp bởi một nhà cung cấp dịch vụ đủ điều kiện;

• chữ ký số chuyên dùng công vụ là chữ ký số được sử dụng trong hoạt động công vụ và được bảo đảm bởi chứng thư chữ ký số chuyên dùng công vụ được cấp bởi một nhà cung cấp dịch vụ đủ điều kiện.

Khác với định nghĩa rộng hơn về chữ ký điện tử theo Luật GDĐT 2005, trong đó bao gồm chữ ký do các cá nhân tự tạo lập, việc phân loại chữ ký điện tử theo Luật GDĐT 2023 hạn chế đáng kể khả năng của các cá nhân trong việc tạo lập và sử dụng chữ ký điện tử của riêng họ. Theo Luật GDĐT 2023, các cá nhân có thể phải sử dụng chữ ký số công cộng do nhà cung cấp dịch vụ bên thứ ba cấp trong các giao dịch điện tử thông thường.

2.         Sự mơ hồ về chữ ký điện tử chuyên dùng của các cá nhân

Một mặt, Điều 22.1(a) của Luật GDĐT 2023 cho rằng chỉ các tổ chức mới có thể tạo lập và sử dụng chữ ký điện tử chuyên dùng cho hoạt động riêng của họ. Dự thảo nghị định mới ban hành về chữ ký điện tử và dịch vụ tin cậy (Dự Thảo Chữ Ký Điện Tử) cũng bao gồm mẫu Giấy chứng nhận chữ ký điện tử chuyên dùng bảo đảm an toàn (Mẫu số 03) quy định rõ đối tượng và phạm vi sử dụng chữ ký điện tử chuyên dùng chỉ bao gồm các cơ quan, tổ chức.

Mặt khác, Dự Thảo Chữ Ký Điện Tử cũng đưa ra một số điều khoản thể hiện rằng các tổ chức, nếu đủ điều kiện, có thể tạo lập chữ ký điện tử chuyên dùng cho các cá nhân trong hệ thống của mình. Ví dụ, theo Dự Thảo Chữ Ký Điện Tử, một tổ chức nắm giữ chữ ký điện tử chuyên dùng bảo đảm an toàn phải lưu trữ thông tin của cá nhân tạo lập và sử dụng chữ ký điện tử chuyên dùng (Điều 15.2), thiết lập hệ thống kỹ thuật để lưu trữ và cập nhật thông tin của thuê bao (Điều 11.2(a)); được quyền cấp chứng thư chữ ký điện tử cho người khác (Điều 8). Nếu quan điểm này được chấp nhận thì có thể tạo điều kiện thuận lợi cho các nền tảng thương mại điện tử (ví dụ như, Momo và Lazada) trong việc cung cấp chữ ký điện tử cho người dùng để thực hiện giao dịch trên các nền tảng của họ.

3.          Một số hình thức xác minh điện tử không còn được coi là chữ ký điện tử theo Luật GDĐT 2023

Theo phân loại chữ ký điện tử theo Luật GDĐT 2023, nhiều hình thức xác minh điện tử khác nhau (ví dụ: OTP, SMS, chữ ký scanned) đã không còn được coi là chữ ký điện tử nữa. Quan điểm này cũng đã được xác nhận bởi người soạn thảo Luật GDĐT 2023 (link). Cách tiếp cận này dường như hạn chế hơn Luật GDĐT 2005 bởi theo Luật GDĐT 2005, các hình thức xác minh trên có thể được coi là chữ ký điện tử trong giao dịch điện tử (xem thêm phân tích tại đây)

Mặc dù các hình thức xác minh điện tử này không được coi là chữ ký điện tử theo Luật GDĐT 2023, các hình thức này vẫn có thể được công nhận là “các hình thức xác nhận khác bằng phương tiện điện tử” để thể hiện sự chấp thuận trong giao dịch điện tử theo Điều 22.4 của Luật GDĐT 2023. Ngoài ra, Điều 400.4 của Bộ Luật Dân Sự 2015 cũng ủng hộ cách tiếp cận này khi cho phép các bên chấp nhận hợp đồng thông qua các hình thức chấp nhận khác bên cạnh việc ký kết. Tuy nhiên, quan điểm khắt khe hơn có thể cho rằng các cá nhân chỉ có thể sử dụng các phương pháp xác minh điện tử như vậy nếu luật trong lĩnh vực cụ thể cho phép rõ ràng điều đó vì Điều 22.4 yêu cầu các hình thức xác thực điện tử khác phải “theo quy định khác của pháp luật có liên quan”. Trong trường hợp này, một cá nhân sẽ phải có chữ ký điện tử chuyên dùng hoặc chữ ký số công cộng để giao kết hợp đồng điện tử. Việc này có khả năng hạn chế quyền tự do lựa chọn các hình thức chấp thuận của họ, trái với nguyên tắc theo Điều 4.2 của Luật GDĐT 2023.

Bài viết được thực hiện bởi Trịnh Phương Thảo và được Nguyễn Quang Vũ biên tập.