Bộ Tài chính gần đây đã lấy ý kiến về dự thảo mới của Luật Đầu Tư Kinh Doanh, trong đó đề xuất một số thay đổi nhất định đối với Luật Đầu tư 2020 hiện hành. Dự thảo luật dự kiến có hiệu lực từ ngày 01 tháng 07 năm 2026. Chúng tôi thảo luận một số thay đổi chính được đề xuất trong dự thảo Luật Đầu Tư Kinh Doanh.

Thiếu những cải cách rõ nét theo chỉ đạo của Bộ Chính trị

Trong đầu năm nay, Bộ Chính Trị của Đảng Cộng Sản Việt Nam (cơ quan ra quyết định cao nhất của Việt Nam) đã ban hành Nghị Quyết 68/2025 về phát triển kinh tế khu vực tư nhân. Tại thời điểm đó, Nghị Quyết 68 được công bố rộng rãi là một bước đi táo bạo để bắt đầu “khởi đầu mới” cho khu vực kinh tế tư nhân tại Việt Nam (xem ví dụ ở đây). Sau Nghị Quyết 68, Quốc Hội đã ban hành Nghị Quyết 198/2025 để đưa nội dung của Nghị Quyết 68 trở thành luật. Tuy nhiên, do Nghị Quyết 198/2025 chỉ sao chép lại các nội dung của Nghị Quyết 68, nên khó để biết các chỉ đạo và cải cách của Bộ Chính Trị sẽ thực thi trên thực tế như thế nào. Mặc dù vậy, Quốc Hội vẫn yêu cầu thay đổi toàn diện “luật đầu tư” để thực hiện các chỉ đạo của Bộ Chính Trị chậm nhất vào tháng 12 năm 2025, trong đó bao gồm cắt giảm ít nhất 30% điều kiện kinh doanh.

Người ta kỳ vọng rằng những sửa đổi của Luật Đầu Tư sẽ cung cấp hướng dẫn và quy định chi tiết thực hiện Nghị quyết số 198/2025. Tuy nhiên, điều này dường như không xảy ra. Ví dụ, dự thảo Luật Đầu Tư Kinh Doanh mới có 212 ngành nghề kinh doanh có điều kiện, giảm chưa đến 10% (không phải 30%). Dự thảo Luật Đầu Tư Kinh Doanh mới vẫn giữ lại các thủ tục cấp phép đầu tư được áp dụng từ 30 năm trước theo Luật Đầu Tư Nước Ngoài 1987 với một vài sửa đổi không rõ ràng.

Thay Đổi Về Trình Tự Cấp Phép Cho Các Dự Án Đầu Tư Mới Của Nhà Đầu Tư Nước Ngoài

Dự thảo Luật Đầu Tư Kinh Doanh mới yêu cầu nhà đầu tư nước ngoài muốn thực hiện một dự án đầu tư mới phải thành lập công ty dự án bằng cách xin cấp Giấy Chứng Nhận Đăng Ký Doanh Nghiệp (ERC) trước, sau đó mới xin cấp Giấy Chứng Nhận Đăng Ký Đầu Tư (IRC). Theo luật hiện hành, trình tự này là ngược lại. Nhà đầu tư nước ngoài phải xin cấp IRC cho dự án đầu tư trước, sau đó mới thành lập công ty dự án. Sự thay đổi về trình tự cấp phép này có lẽ nhằm mục đích tạo ra một thay đổi tích cực, cho phép nhà đầu tư nước ngoài có hiện diện thương mại tại Việt Nam trước khi có một dự án đầu tư. Tuy nhiên, thay đổi này đặt ra một số câu hỏi:

· Quyền và nghĩa vụ của công ty dự án trong thời gian chờ cấp IRC là gì? Công ty dự án có thể tiến hành các hoạt động kinh doanh mà không cần IRC không? Nếu có, thì mục đích của IRC là gì?

Nếu đơn xin cấp IRC sau đó bị từ chối, nhà đầu tư nước ngoài có bị yêu cầu giải thể công ty dự án không? Nói cách khác, liệu tất cả các nhà đầu tư nước ngoài có sẵn sàng chịu chi phí và thời gian để duy trì hiện diện thương mại tại Việt Nam mà không chắc chắn rằng các hoạt động kinh doanh chính của mình sẽ được cấp phép?

Trên thực tế, nhiều nhà đầu tư nước ngoài đã tránh việc phải xin cấp IRC bằng cách mua lại công ty Việt Nam đang hoạt động và thay vào đó xin "Chấp Thuận Mua Bán & Sáp Nhập (M&A Approval)". Mặc dù thay đổi này gây ra những bất ổn nghiêm trọng mới cho các nhà đầu tư theo đuổi các dự án đầu tư mới, tác động tổng thể của nó có thể không lớn, vì nó có thể chỉ đơn giản là thúc đẩy nhiều nhà đầu tư lựa chọn hình thức đầu tư theo hình thức góp vốn, mua cổ phần, mua phần vốn góp để tránh chính những rủi ro này.

Ủy quyền và tăng tính linh hoạt cho Chính phủ

Dự thảo Luật Đầu Tư Kinh Doanh đề xuất loại bỏ nhiều quy định cụ thể về điều kiện và thủ tục đầu tư, thay vào đó sẽ do Chính phủ ban hành. Mặc dù cách tiếp cận này nhằm mục đích trao cho Chính phủ sự linh hoạt lớn hơn, nó có thể làm giảm tính ổn định pháp lý dài hạn cho các nhà đầu tư, bởi những quy định quan trọng có thể được sửa đổi thông qua các nghị định của chính phủ thay vì quy trình lập pháp ổn định hơn.

Ví dụ về những vấn đề được đề xuất giao cho Chính phủ hướng dẫn bao gồm danh mục ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện, các loại ưu đãi đầu tư, phương thức góp vốn và mua cổ phần/phần vốn góp của tổ chức kinh tế , thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư và đầu tư ra nước ngoài , tỷ lệ ký quỹ để bảo đảm thực hiện dự án đầu tư, v.v.

Các trường hợp ngoại lệ mới với thủ tục Chấp Thuận Chủ Trương Đầu Tư

Điều 26 của Dự thảo Luật Đầu Tư Kinh Doanh quy định một số trường hợp không phải thực hiện thủ tục Chấp Thuận Chủ Trương Đầu Tư, bao gồm:

· Dự án đầu tư mà các thông tin chi tiết của dự án (tên, quy mô, mục tiêu, địa điểm, nhà đầu tư, tiến độ và thời hạn) đã được xác định cụ thể tại quy hoạch ngành quốc gia hoặc quy hoạch tỉnh;

· Dự án đầu tư mà nhà đầu tư được lựa chọn thông qua đấu giá quyền sử dụng đất hoặc trúng đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư thực hiện dự án đầu tư có sử dụng đất;

· Nhà đầu tư trúng đấu giá quyền khai thác khoáng sản; và

· Nhà đầu tư được giao đầu tư xây dựng hạ tầng kỹ thuật cụm công nghiệp.

Dự thảo Luật Đầu Tư Kinh Doanh chỉ áp dụng yêu cầu thủ tục Chấp Thuận Chủ Trương Đầu Tư với các dự án có tác động lớn đến môi trường, an ninh quốc gia và an toàn xã hội, chuyển mục đích sử dụng đất, di dân tái định cư quy mô lớn, và các dự án đầu tư ở những lĩnh vực nhạy cảm như cá cược, casino (ngoại trừ trò chơi điện tử có thưởng dành cho người nước ngoài), hoặc nhà máy điện hạt nhân.

Đặc biệt, Dự thảo Luật Đầu Tư Kinh Doanh phân cấp tất cả các dự án hiện thuộc thẩm quyền của Quốc hội cho Thủ tướng Chính phủ, quy định rằng chỉ Thủ Tướng Chính Phủ và Chủ Tịch Ủy Ban Nhân Dân cấp tỉnh giữ thẩm quyền chấp thuận chủ trương đầu tư.

Các nhà lãnh đạo cấp cao của Đảng Cộng Sản và thẩm quyền giao quyền đầu tư trực tiếp

Một quy định mới lạ của dự thảo Luật Đầu Tư Kinh Doanh là cho phép các lãnh đạo và cơ quan cấp cao của Đảng Cộng sản Việt Nam trực tiếp giao quyền đầu tư liên quan đến các dự án vì “lợi ích quốc gia”cho một nhà đầu tư mà không cần đấu giá công khai. Mặc dù thẩm quyền này có khả năng đẩy nhanh các quyết định đầu tư quan trọng, việc thiếu các hướng dẫn thực hiện rõ ràng làm dấy lên những lo ngại đáng kể về sự bất ổn pháp lý và khả năng cản trở đầu tư của khu vực tư nhân. Các câu hỏi chính bao gồm:

· Xác minh và hiệu lực: làm thế nào để một bên thứ ba xác minh rằng quyết định của một lãnh đạo cấp cao của Đảng Cộng Sản là xác thực và được ban hành hợp lệ? Các quyết định của cơ quan nhà nước thường được xác thực thông qua thủ tục lập pháp hoặc hành chính. Không có cơ chế xác thực chính thức, sẽ khó để xác nhận tính hợp pháp của một quyết định. Ví dụ, làm thế nào để giải quyết xung đột giữa hai quyết định từ hai lãnh đạo cấp cao khác nhau của Đảng Cộng Sản?

· Làm suy yếu đầu thầu cạnh tranh: Làm thế nào để một nhà đầu tư quan tâm đến việc đấu thầu dự án có thể chắc chắn rằng dự án đó sẽ không bị giao một cách bất công cho tổ chức khác bởi một lãnh đạo cấp cao của Đảng Cộng Sản? Sự không chắc chắn này có thể ngăn cản nhiều nhà đầu tư tham gia đấu thầu, cuối cùng hạn chế khả năng của Việt Nam trong việc thu hút nhà đầu tư phù hợp nhất cho một dự án.

Liệu các quyền đầu tư đã được cấp có thể bị thu hồi bởi chính các lãnh đạo hoặc cơ quan đó hoặc cấp cao hơn của Đảng Cộng Sản hay không?

Ngưỡng cao hơn để xin cấp Giấy Chứng Nhận Đầu Tư Ra Nước Ngoài (OIRC)

Dự thảo Luật Đầu Tư Kinh Doanh đưa ra ngưỡng giá trị mới và cao hơn cho những dự án phải xin OIRC. Những dự án có vốn đầu tư dưới 20 tỉ VND sẽ không còn phải xin OIRC. Đối với các dự án được miễn này, nhà đầu tư chỉ cần thực hiện thủ tục đăng ký giao dịch ngoại hối với Ngân Hàng Nhà Nước Việt Nam theo quy định của pháp luật về hoạt động ngoại hối để chuyển tiền ra nước ngoài.

Bài viết được viết bởi Lê Minh Thùy và Nguyễn Quang Vũ

Vietnam Business Law